طلای سرخ – زعفران تربت حیدریه

طلای سرخ – زعفران تربت حیدریه

شهرستان تربت حیدریه در استان خراسان رضوی با نام قطب زعفران جهان (طلای سرخ) و پایتخت ابریشم ایران (طلای سفید)، شناخته شده است. حدود ۹۰ درصد کل زعفران تولیدی جهان، در ایران کشت و تولید می‌شود و از این درصد، حدود ۸۰ درصد آن به‌تنهایی محصول مزارع استان خراسان رضوی است. اما قطب اصلی تولید زعفران در این استان، شهرستان تربت حیدریه است که به‌جرئت می‌توان گفت بهترین زعفران جهان را تولید می‌کند.

تاریخچه کاشت زعفران در تربت حیدریه

گفته شده است که ۷۵ هزار هکتار اراضی زیر کشت زعفران در استان خراسان رضوی قرار دارد و از این مقدار، ۸ هزار هکتار یعنی حدود ۱۲ درصد آن شامل اراضی کاشت زعفران در تربت حیدریه است. از این اراضی کشاورزی در تربت حیدریه، سالانه ۳۵ تا ۴۰ تن زعفران خشک تولید می‌شود.

همچنین ۱۱۷ هزار خانوار در استان خراسان رضوی مشغول به کاشت زعفران بوده که ۱۵ هزار نفر آن‌ها به‌تنهایی ساکن شهرستان تربت حیدریه هستند. به‌عبارتی کاشت زعفران در تربت حیدریه برای ۷۰ هزار نفر به‌صورت مستقیم و برای ۲۱۰ هزار نفر به‌صورت غیرمستقیم، ایجاد شغل کرده است.

لازم به ذکر است که تربت حیدریه با تولید و کاشت ۳۷ نوع محصول زراعی، رتبه پنجم و تولید ۳۱ محصول باغی، رتبه سوم تولید این محصولات را در استان خراسان رضوی کسب کرده است. اکنون هم حدود ۸۰ درصد نیروی کار شهرستان تربت حیدریه در حوزه زراعت و باغداری، مخصوصا کاشت زعفران، کار می‌کنند.

از این رو می‌توان گفت که در تربت حیدریه، کاشت زعفران یک شغلی خانوادگی است و مردمان آن از سال‌ها پیش تاکنون، در این شغل خانوادگی در حال امرارمعاش بوده‌اند و در این کار متخصص هستند. شاید به همین دلیل است که بهترین زعفران جهان هم در تربت حیدریه تولید می‌شود.

زعفران‌کاران تربت حیدریه، پیازهای زعفران را در اوایل تیرماه که آماده گل‌دهی می‌شوند در زمین می‌کارند. برداشت زعفران هم از ابتدای آبان تا آخر آذرماه ادامه می‌یابد. کشاورزان تربت حیدریه هرسال با شروع فصل برداشت زعفران، صبح خود را تا قبل از طلوع آفتاب به برداشت زعفران در اراضی می‌پردازند و پس از فرآوری زعفران‌ها، در بعدازظهر به بازار می‌روند تا محصول خود را بفروشند. میانگین برداشته زعفران در شهرستان تربت حیدریه حدود ۴ کیلوگرم در هر هکتار تخمین زده شده است.

وضعیت فعلی کشت زعفران در تربت حیدریه

اولین قطب کشاورزی شهرستان تربت حیدریه، بخش جلگه‌رخ است که به‌طورکلی، بیش از ۹۰ درصد ساکنان آن از طریق کشاورزی (حدود ۵ هزار نفر) و دامداری درآمد کسب می‌کنند. در سال گذشته بیش از ۲ هزار و ۲۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی این بخش به کاشت زعفران اختصاص داده شد.

اما در سال‌های اخیر، چند عامل باعث کاهش انگیزه بعضی از کشاورزان برای کاشت زعفران در تربت حیدریه شد. از جمله همه‌گیری ویروس کرونا، افت قیمت زعفران، افزایش قیمت مواد و ابزارهای اولیه مانند کود شیمیایی، نوسانات بازار، کمبود ماشین‌آلات مکانیزه برای تولید زعفران و استفاده از روش‌های سنتی، همگی باعث دلسرد شدن کشاورزان تربت حیدریه و در نتیجه، کاهش محصول زعفران در سال گذشته شدند.

از این رو، تعاون روستایی شهرستان تربت حیدریه اعلام کرد که طی طرح حمایتی کشاورزان زعفران این منطقه، زعفران نگین کیلویی ۱۳ میلیون تومان و زعفران پوشال هم کیلویی ۱۱ تومان از کشاورزان خریداری می‌شود؛ اما این یک راه‌حل نهایی نیست، چون با توجه به حجم بالای زعفران تولید شده در این منطقه، برای خرید حمایتی زعفران از کشاورزان محدودیت وجود خواهد داشت.

به همین دلیل اغلب کشاورزان به‌ناچار مجبور می‌شوند که بخش زیادی از زعفران خود را به قیمت پایین‌تر به دلالان و واسطه‌ها بفروشند و این باعث می‌شود که کشاورزان سود کمتری در این چرخه داشته باشند.